[105]

สงฺเกตกมฺมกถา

ยํ ฯ โอจรเก วุตฺตนเยเนวาติ อวสฺสํ
หาริเย ภณฺเฑติอาทินา วุตฺตนเยน ฯ ปาลิยํ ตํ สงฺเกตํ ปุเร
วา ปจฺฉา วาติ เอตฺถ ตํ สงฺเกตนฺติ สามิอตฺเถ อุปโยควจนนฺติ
ทฏฺฐพฺพํ ฯ ตสฺส สงฺเกตสฺสาติ อตฺโถ ฯ อถวา ตํ สงฺเกตํ
อปฺปตฺวา ปุเร วา ตํ สงฺเกตํ อติกฺกมฺม ปจฺฉา วาติ เอวเมตฺถ
โยชนา เวทิตพฺพา ฯ เตเนวาห อชฺชาติ นิยมิตํ ตํ สงฺเกตํ
อติกฺกมฺมาติอาทึ ฯ ตํ นิมิตฺตํ ปุเร วา ปจฺฉา วาติ เอตฺถาปิ
อิมินาว นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพ ฯ
[106]

นิมิตฺตกมฺมกถา

ยํ ฯ อกฺขินิขณนาทิ นิมิตฺตกมฺมํ ปน
ลหุกํ อิตฺตรกาลํ ตสฺมา ตงฺขเณเยว ตํ ภณฺฑํ อวหริตุํ น
สกฺกา ฯ ตถาหิ กิญฺจิ ภณฺฑํ ทูเร โหติ กิญฺจิ ภาริยํ ตํ
คเหตุํ ยาว คจฺฉติ ยาว อุกฺขิปิตุํ วายมติ ตาว นิมิตฺตกมฺมสฺส
ปจฺฉา โหติ เอวํ สนฺเตปิ นิมิตฺตกมฺมโต ปฏฺฐาย คณฺหิตุํ
อารทฺธตฺตา เตเนว นิมิตฺเตน อวหรตีติ วุจฺจติ ฯ ยทิ เอวํ
ปุเรภตฺตปฺปโยโคว เอโสติ วาโท ปมาณภาวํ อาปชฺชตีติ ฯ
นาปชฺชติ ฯ น หิ สงฺเกตกมฺมํ วิย นิมิตฺตกมฺมํ ทฏฺฐพฺพํ ฯ ตตฺถ
หิ กาลปริจฺเฉโท อตฺถิ อิธ นตฺถิ ฯ กาลวเสน หิ สงฺเกตกมฺมํ
วุตฺตํ กิริยาวเสน นิมิตฺตกมฺมนฺติ อยเมเตสํ วิเสโส ฯ ตํ นิมิตฺตํ
ปุเร วา ปจฺฉา วา ภณฺฑํ อวหรติ มูลฏฺฐสฺส อนาปตฺตีติ อิทํ
[ ม. ป. 96-7 ส. ป. 448 ]

ปน นิมิตฺตกรณโต ปุเร คณฺหนฺตสฺส เจว เตน นิมิตฺตกมฺเม
กเต คณฺหิตุํ อนารภิตฺวา ปจฺฉา สยเมว คณฺหนฺตสฺส จ วเสน
วุตฺตํ ฯ
[107]

อาณตฺติกถา

ยํ ฯ อสมฺโมหตฺถนฺติ ยสฺมา สงฺเกต-
กมฺมาทึ กโรนฺโต เอโก ปุเรภตฺตาทีสุ วา อกฺขินิกฺขณนาทีนิ วา
ทิสฺวา คณฺหาติ วทติ เอโก คเหตพฺพภณฺฑนิสฺสิตํ กตฺวา
ปุเรภตฺตํ เอวํวณฺณสณฺฐานํ ภณฺฑํ คณฺหาติ วทติ เอโก ตฺวํ
อิตฺถนฺนามสฺส ปาวท โส อญฺญสฺส ปาวทตูติอาทินา ปุคฺคล-
ปฏิปาฏิยา จ อาณาเปติ ตสฺมา กาลวเสน กิริยาวเสน ภณฺฑ-
วเสน ปุคฺคลวเสน จ อาณตฺเต วิสงฺเกตาวิสงฺเกตวเสน เอเตสุ
สงฺเกตกมฺมนิมิตฺตกมฺเมสุ อสมฺโมหตฺถํ ฯ นิมิตฺตสญฺญํ กตฺวาติ
อีทิสํ นาม ภณฺฑนฺติ วณฺณสณฺฐานาทิวเสน คหณสฺส นิมิตฺตภูตํ
สญฺญาณํ กตฺวา ฯ ยถาธิปฺปายํ คจฺฉตีติ ทุติโย ตติยสฺส ตติโย
จตุตฺถสฺสาติ เอวํ ปฏิปาฏิยา เจ วทนฺตีติ วุตฺตํ โหติ ฯ สเจ
ปน ทุติโย จตุตฺถสฺส อาโรเจติ น ยถาธิปฺปายํ อาณตฺติ คตาติ
เนวตฺถิ ถุลฺลจฺจยํ ฯ ปฐมํ วุตฺตทุกฺกฏเมว โหติ ฯ ตเทว โหตีติ
ภณฺฑหรณํ วินา เกวลํ สาสนปฏิคฺคหณมตฺตสฺเสว สิทฺธตฺตา ตเทว
ถุลฺลจฺจยํ โหติ น ทุกฺกฏํ นาปิ ปาราชิกนฺติ อตฺโถ ฯ
สพฺพตฺถาติ อีทิเสสุ สพฺพฏฺฐาเนสุ ฯ เตสมฺปิ ทุกฺกฏนฺติ อาโรจน-
[ ม. ป. 99 ส. ป. 449-50 ]